Κλεάνθης, Σταμάτιος

(Βελβεντός Μακεδονίας 1802 – Αθήνα 1862). Αρχιτέκτονας. Θεωρείται εκπρόσωπος της περιόδου του νεοκλασικισμού. Σε νεαρή ηλικία πολέμησε στο Δραγατσάνι και αιχμαλωτίστηκε. Μετά την απελευθέρωσή του πήγε στο Βερολίνο, όπου σπούδασε αρχιτεκτονική. Το 1828 έφτασε στην Ελλάδα μαζί με τον Γερμανό αρχιτέκτονα και φίλο του, Έντουαρντ Σάουμπερτ, και για μικρό χρονικό διάστημα υπηρέτησαν και οι δύο ως μηχανικοί στην Αίγινα. Παραιτήθηκαν, όμως, ύστερα από διαφωνία με τον γραμματέα του Καποδίστρια, Α. Μουστοξύδη. Τότε πήγαν στην Αθήνα, όπου άρχισαν να συντάσσουν το τοπογραφικό σχέδιο της πόλης, ενώ παράλληλα μελετούσαν με προσοχή και κατέγραφαν όλα τα σωζόμενα έως εκείνη την εποχή μνημεία. Το 1832 έλαβαν από την κυβέρνηση την εντολή να συντάξουν το σχέδιο της νέας πρωτεύουσας, έργο που πραγματοποιήθηκε στα τέλη του ίδιου χρόνου. Αν και το σχέδιο Κλεάνθη-Σάουμπερτ (όπως ονομάζεται έκτοτε) έγινε στην αρχή δεκτό από την κυβέρνηση και από τους κατοίκους και μολονότι έθετε σωστά τις βάσεις της εξέλιξης της νέας πόλης των Αθηνών, γρήγορα συνάντησε μεγάλες αντιδράσεις και τελικά δεν εφαρμόστηκε. Το σχέδιο αυτό προέβλεπε τη διάνοιξη οδών και λεωφόρων μεγάλου πλάτους, τη δημιουργία πολλών και μεγάλων πλατειών και, ακόμα, τις θέσεις για την κατασκευή όλων των απαραίτητων δημόσιων κτιρίων. Συγχρόνως άφηνε ανέπαφη όλη την περιοχή γύρω από την Ακρόπολη, ως αρχαιολογικό χώρο και για τη διενέργεια ανασκαφών, τις οποίες και οι δύο αρχιτέκτονες θεωρούσαν απαραίτητες. Αντί γι’ αυτό εγκρίθηκε το σχέδιο Κλέντσε (βλ. λ. Κλέντσε, Φραντς Καρλ Λέο φον-), το οποίο βασιζόταν στο προηγούμενο και διατηρούσε τη θεμελιώδη μορφή του, τους άξονες των οδών κλπ., ενώ περιόριζε σημαντικά το πλάτος τους, σε βάρος της μελλοντικής εξέλιξης της πόλης. Επίσης, περιόριζε σημαντικά την έκταση του αρχαιολογικού χώρου γύρω από την Ακρόπολη. Εκτός από το σχέδιο των Αθηνών, ο Κ. μελέτησε και διάφορα, κυρίως ιδιωτικά κτίρια, όπως το μέγαρο της δούκισσας της Πλακεντίας, όπου σήμερα στεγάζεται το Βυζαντινό Μουσείο, τον πύργο της ίδιας στην Πεντέλη (σημερινό ανάκτορο Ροδοδάφνης), το παλιό πανεπιστήμιο στους βόρειους πρόποδες της Ακρόπολης και άλλα, τα οποία δεν σώζονται. Τα έργα του διακρίνονται για την ευαισθησία τους, τις ωραίες αναλογίες και την κάπως ρομαντική τους διάθεση. Τη δεκαετία του 1990, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση, άρχισε η εφαρμογή των σχεδίων του Κ. για την πόλη των Αθηνών, εν όψει της Ολυμπιάδας του 2004, κυρίως με την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων της πόλης. Το αρχικό πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας των Κλεάνθη-Σάουμπερτ, σε σχέση με τη σημερινή πόλη. Α) ανάκτορα· Β) υπουργεία· Γ) στρατώνας· Δ) οπλοθήκη· Ε) νομισματοκοπείο· Ζ) αγορές· Η) ακαδημία· Θ) βιβλιοθήκη· I) επισκοπή· Κ) εμπορική αγορά· Λ) χρηματιστήριο· Μ) ταχυδρομείο· Ν) αστυνομία· Ξ) τελωνείο· Ο) ναός· Π) βουλευτήριο· Ρ) λουτρά· Σ) βοτανικός κήπος· Τ) στρατώνες· Υ) ελαιοτριβεία· Φ) σφαγεία. Το αρχικό αυτό σχέδιο Κλεάνθη-Σάουμπερτ φιλοδοξούσε να δώσει στην πρωτεύουσα της Ελλάδας μία πολεοδομική μορφή αντάξια του ονόματος και του προορισμού της (από το αρχείο του ΥΠΕΧΩΔΕ). H οικοδομή στην οποία στεγάζεται το Βυζαντινό Μουσείο της Αθήνας, μέγαρο της δούκισσας της Πλακεντίας, είναι έργο του νεοκλασικιστή αρχιτέκτονα Σταμάτιου Κλεάνθη.